ในปัจจุบัน เรามักได้ยินการกล่าวถึงบุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมกัน ในทางจิตวิทยาสังคมมีคนศึกษาบุคลิกภาพอำนาจนิยมกันมากในต่างประเทศ ในช่วงราวปี 1950 เรามาดูกันนะคะว่า บุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมมีลักษณะอย่างไร
บุคลิกภาพแบบอำนาจนิยม (Authoritarian personality) เป็นลักษณะบุคลิกภาพที่มีแนวโน้มเชื่อฟังและยอมรับอำนาจที่เป็นทางการ หรือผู้ที่มีอำนาจในสังคม มักจะมีความเชื่อที่เข้มงวดในกฎเกณฑ์ และมีเจตคติหรือทัศนคติที่เป็นศัตรูกับกลุ่มที่แตกต่างจากตนเอง ในทางจิตวิทยาสังคม ลักษณะนี้ถูกศึกษาครั้งแรกโดยทีโอดอร์ อดอร์โน (Theodor Adorno) และคณะในงานวิจัยเกี่ยวกับการเกิดขึ้นของฟาสซิสต์และลัทธินาซีในยุโรปช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง
ลักษณะสำคัญของบุคลิกภาพแบบอำนาจนิยม ได้แก่:
- การเชื่อฟังอำนาจ: มีความเคารพและยอมรับต่อผู้มีอำนาจและสถาบันทางการ
- การเป็นปฏิปักษ์ต่อกลุ่มที่แตกต่าง: มีทัศนคติที่ไม่ดีหรือเป็นศัตรูกับกลุ่มคนที่แตกต่างจากตน เช่น กลุ่มชาติพันธุ์, ศาสนา, หรือวัฒนธรรมอื่นๆ
- ความเข้มงวดในการปฏิบัติตามกฎเกณฑ์: เชื่อในความสำคัญของการรักษาระเบียบและกฎระเบียบอย่างเข้มงวด
- การรักชาติและความเชื่อในความเหนือกว่าของชาติหรือกลุ่มของตน: มีทัศนคติที่เน้นความสำคัญของความรักชาติและความเชื่อว่าชาติหรือกลุ่มของตนมีความเหนือกว่ากลุ่มอื่น
- การต่อต้านการเปลี่ยนแปลง: มีแนวโน้มต่อต้านการเปลี่ยนแปลงทางสังคมหรือการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมที่ไม่สอดคล้องกับความเชื่อและค่านิยมของตน
บุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมมีความสัมพันธ์กับบุคลิกภาพที่มีแนวโน้มเป็นเชิงอนุรักษ์นิยมและชอบความเป็นระเบียบเรียบร้อย (conservative and orderly personality) บุคลิกภาพเหล่านี้มักประกอบด้วยลักษณะดังนี้:
1. บุคลิกภาพแบบอนุรักษ์นิยม (Conservative Personality):
- มีความเชื่อในคุณค่าของประเพณีและวัฒนธรรมเดิม
- ต้านทานการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง
- ให้ความสำคัญกับความมั่นคงและความปลอดภัย
2. บุคลิกภาพแบบรักระเบียบ (Orderly Personality):
- มีความต้องการในความเรียบร้อยและความเป็นระเบียบในชีวิตประจำวัน
- มีความเกรงกลัวการวุ่นวายและความสับสน
- ชอบกฎระเบียบและการปฏิบัติตามกติกาที่ชัดเจน
นอกจากนี้ บุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมสัมพันธ์กับบุคลิกภาพแบบการครอบงำทางสังคม (social dominance orientation; SDO)
บุคลิกภาพแบบการครอบงำทางสังคม (Social Dominance Orientation; SDO) เป็นลักษณะบุคลิกภาพที่สะท้อนถึงความเชื่อและทัศนคติที่สนับสนุนความไม่เท่าเทียมและลำดับชั้นทางสังคม คนที่มี SDO สูงมักจะเชื่อว่าบางกลุ่มควรมีอำนาจและสิทธิพิเศษเหนือกลุ่มอื่น และสนับสนุนระบบสังคมที่มีการแบ่งแยกอำนาจอย่างชัดเจน
ลักษณะสำคัญของบุคลิกภาพแบบ SDO ได้แก่:
- การยอมรับความไม่เท่าเทียม: มีความเชื่อว่าความไม่เท่าเทียมในสังคมเป็นสิ่งที่ถูกต้องและจำเป็น
- การสนับสนุนลำดับชั้นทางสังคม: เชื่อว่าการแบ่งแยกและการจัดลำดับชั้นในสังคมจะช่วยรักษาความเป็นระเบียบและเสถียรภาพ
- การมองกลุ่มอื่นเป็นปฏิปักษ์: มักมีทัศนคติเป็นศัตรูหรือไม่ไว้วางใจต่อกลุ่มที่อยู่ต่ำกว่าในลำดับชั้นทางสังคม
- การแสวงหาความเป็นผู้นำและอำนาจ: มักต้องการอยู่ในตำแหน่งที่มีอำนาจและสามารถควบคุมหรือชี้นำผู้อื่นได้
ปัจจัยที่สัมพันธ์กับบุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมและการครอบงำทางสังคม
1. อายุ:
- อายุที่มากขึ้น: คนที่มีอายุมากขึ้นมักมีแนวโน้มที่จะมีบุคลิกภาพแบบอำนาจนิยมและ SDO สูงขึ้น เนื่องจากประสบการณ์ชีวิตและความเชื่อที่พัฒนามาในช่วงเวลาที่ยาวนาน ความรู้สึกว่าระบบสังคมต้องการความเป็นระเบียบและการควบคุมอาจเพิ่มขึ้นเมื่ออายุมากขึ้น
- วัยหนุ่มสาว: วัยรุ่นและวัยหนุ่มสาวมักมีแนวโน้มที่จะต่อต้านระบบอำนาจและกฎระเบียบ เนื่องจากอยู่ในช่วงวัยที่มีการค้นหาตัวตนและทดสอบขอบเขตต่างๆ
2. ความสุข:
- วัยกลางคนและสูงอายุ: คนที่มีอายุมากขึ้นมักมีแนวโน้มที่จะมีความสุขในชีวิตมากขึ้น เนื่องจากมีประสบการณ์ชีวิตที่ยาวนานขึ้นและมีความมั่นคงทางการเงินและครอบครัว
- วัยหนุ่มสาว: วัยรุ่นและวัยหนุ่มสาวอาจเผชิญกับความท้าทายและความไม่แน่นอนในชีวิตมากกว่า ซึ่งอาจทำให้ระดับความสุขต่ำกว่า
3. ความก้าวร้าว:
- วัยหนุ่มสาว: วัยรุ่นและวัยหนุ่มสาวมักมีแนวโน้มที่จะแสดงพฤติกรรมก้าวร้าวมากกว่า เนื่องจากการค้นหาตัวตนและการจัดการกับอารมณ์ที่ยังไม่พัฒนาเต็มที่
- อายุมากขึ้น: เมื่อคนมีอายุมากขึ้น พวกเขามักมีแนวโน้มที่จะมีการควบคุมอารมณ์ดีขึ้นและแสดงพฤติกรรมก้าวร้าวน้อยลง
4. ฐานะทางเศรษฐกิจ:
- คนที่มีฐานะทางเศรษฐกิจสูง จะมีความก้าวร้าวน้อยกว่าคนที่มีฐานะทางเศรษฐกิจต่ำ
การเข้าใจความแตกต่างระหว่างบุคคลในตัวแปรต่าง ๆ ข้างต้น จะทำให้เกิดการยอมรับความแตกต่างและการอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างมีความสุข
รายการอ้างอิง
Chaiwutikornwanich A. (unpublished manuscript). The Impact of Social Dominance Orientation, Authoritarianism, and Social Identity on Aggression and Life Satisfaction in Thailand: A Comparative Analysis Across Age Groups and Socioeconomic Statuses.
บทความโดย
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อภิชญา ไชยวุฒิกรณ์วานิช
อาจารย์ประจำแขนงวิชาจิตวิทยาสังคม
