ข่าวและกิจกรรม

จิตวิทยาวิวัฒนาการ เป็นแขนงของจิตวิทยาที่ค่อนข้างใหม่และเติบโตอย่างรวดเร็ว เป็นสาขาวิชาที่มีเป้าหมายที่จะศึกษาธรรมชาติของมนุษย์เราด้วยมุมมองของทฤษฎีวิวัฒนาการ

แน่นอนว่าจากแง่วิวัฒนาการนี้ ธรรมชาติของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นพฤติกรรม ความคิด ความรู้สึก หรือบุคลิกภาพ ล้วนมีสาเหตุมาจากกระบวนการวิวัฒนาการเป็นหลัก

กระบวนการวิวัฒนาการจะอธิบายพฤติกรรมของเราได้อย่างไร

ความจริงเราก็คุ้นเคยกันดีกับทฤษฏีวิวัฒนาการว่า ลักษณะใดที่เอื้อต่อการอยู่รอดของสิ่งมีชีวิต ลักษณะนั้นก็จะได้รับการถ่ายทอดมายังรุ่นลูกรุ่นหลานต่อ ๆ ไป ด้วยกระบวนการที่เรียกว่า “การคัดสรรโดยธรรมชาติ” หรือ “การปรับตัวเพื่อการอยู่รอด”

นักชีววิทยาศึกษาวิวัฒนาการการปรับตัวของกลไกทางสรีระ หรืออวัยวะต่าง ๆ เช่น หัวใจ ปอด และระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย ทำนองเดียวกัน นักจิตวิทยาก็ศึกษาการปรับตัวของกลไกทางจิต เช่น พวกเราส่วนใหญ่กลัวงู กลัวแมงมุม กลัวความสูง กลัวความมืด หรือแม้กระทั่งกลัวคนแปลกหน้า ความกลัวเหล่านี้ช่วยให้เราพ้นภยันตรายต่าง ๆ เป็นคุณลักษณะที่วิวัฒนาการจนกลายมาเป็นธรรมชาติของมนุษย์ ซึ่งต้นตอก็มาจากการปรับตัวเพื่อความอยู่รอดของบรรพบุรุษของเรานั่นเอง

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการเสนอว่า กลไกการปรับตัวทางจิตของเรามีความเฉพาะด้าน คือ ถูกออกแบบมาโดยกระบวนการวิวัฒนาการ เพื่อแก้ปัญหาที่เฉพาะเจาะจงในการปรับตัว ตัวอย่างเช่น ด้านการเลือกรับประทานอาหาร

มนุษย์เรานิยมชมชอบอาหารที่มีรสหวาน เพราะในยุคแรกเริ่ม กลไกนี้นำคนเราไปหาสิ่งที่มีคุณค่าทางโภชนาการ เช่น พืชผักผลไม้ที่สุกแล้ว และเราก็ติดใจในรสชาติของอาหารที่มีไขมันเพราะเป็นแหล่งพลังงานที่สำคัญแต่หาได้ยากมาก และบรรพบุรุษของเราอยู่รอดได้ด้วยการบริโภคเนื้อสัตว์ที่นาน ๆ ทีจะล่ามาได้ด้วยความลำบาก กลไกทางจิตสำหรับความพึงใจในอาหารนี้จึงตกทอดมาสู่เราโดยไม่รู้ตัว

แม้ว่ากลไกทางจิตเหล่านี้จะมีคุณค่าเพื่อการอยู่รอดและสืบทอดเผ่าพันธุ์ แต่ก็ต้องไม่ลืมว่าต้นตอ คือคุณค่าสำหรับยุคดึกดำบรรพ์ของมนุษย์หลายร้อยหลายพันปีมาแล้ว ดังนั้นหมายความว่าเราอาจมีแนวโน้มทางจิตใจที่วิวัฒนาการมาที่ไม่เหมาะสมสำหรับเราในขณะนี้อีกต่อไปแล้ว

ตัวอย่างเช่น ความชอบในรสชาติอาหารที่มีไขมันที่เอื้อต่อการอยู่รอดในอดีต แต่ปัจจุบันไขมันไม่ได้เป็นอาหารที่หายากอีกต่อไปแล้ว หมูปิ้ง เนื้อทอด มันทอด มีอยู่ทุกหนทุกแห่ง หากเราไม่ตระหนักและระมัดระวังตัวให้ดี กลไกทางจิตที่วิวัฒนาการมาอาจเป็นอุปสรรคต่อการอยู่รอดของเราก็ได้

มนุษย์วิวัฒนาการกลไกทางจิตที่แก้ปัญหาและช่วยให้อยู่รอดและแพร่เผ่าพันธุ์มาจนทุกวันนี้ กลไกทางจิตเหล่านี้กลายมาเป็นธรรมชาติของมนุษย์ หรือองค์ประกอบของบุคลิกภาพ

ที่น่าสนใจประการหนึ่งได้แก่ กลไกที่วิวัฒนาการมาเพื่อแก้ปัญหาการอยู่ร่วมกันในสังคม

เราคงไม่ปฏิเสธนะคะว่า เราต่างต้องการเป็นที่ยอมรับของผู้คนรอบข้าง เราอยากเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม อยากมีพวกพ้อง แน่นอนทีเดียว เพราะในสภาพแวดล้อมที่บรรพบุรุษของเราเผชิญเมื่อหลายพันปีมาแล้วนั้น การถูกโดดเดี่ยวมักทำให้มีอันตรายถึงชีวิต เพราะลำพังคนเดียวก็อาจตกเป็นเหยื่อของสิงห์สาราสัตว์ต่าง ๆ ได้ง่าย ๆ ไม่มีพวกพ้องที่คอยปกป้องดูแลหรือแบ่งปันทรัพยากรซึ่งกันและกัน

ดังนั้นจึงทำนายได้ว่า มนุษย์เราได้วิวัฒนาการกลไกทางจิต เพื่อหลีกเลี่ยงการถูกกีดกัน หรือการต้องอยู่อย่างโดดเดี่ยว ที่มักจะทำให้เอาชีวิตไม่รอด

กลไกนี้คืออะไร…

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการเสนอว่า การปรับตัวเพื่อแก้ปัญหาในการอยู่ร่วมกับผู้อื่นนี้ เป็นต้นตอและบทบาทของ “ความวิตกกังวลทางสังคม” ค่ะ

ความวิตกกังวลทางสังคมหมายถึง ความรู้สึกไม่สบายใจ หรือวิตกกังวลว่าจะถูกประเมินในแง่ลบ หรือถูกมองในทางไม่ดีในสถานการณ์ปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น

นักจิตวิทยาแขนงวิวัฒนาการนี้เสนอว่า ความวิตกกังวลทางสังคมเป็นการปรับตัวที่มีเฉพาะในมนุษย์เราเท่านั้น ไม่มีในสัตว์อื่น เป็นกลไกทางจิตหรือธรรมชาติของมนุษย์ หรือบุคลิกภาพของเรา ที่มีบทบาทหรือทำหน้าที่ป้องกันมิให้เราถูกขับไล่หรือเนรเทศออกจากกลุ่ม

การที่เราเป็นห่วงว่าผู้อื่นจะมองเราในทางไม่ดี หรือหวาดหวั่นการประณามจากผู้อื่น หรือหวั่นไหวต่อคำวิพากษ์วิจารณ์ตำหนิติเตียน ล้วนเป็นกลไกที่วิวัฒนาการมาเพื่อให้เราอยู่รอด เพราะจะทำให้เราอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้เป็นอย่างดี และพยายามไม่ทำสิ่งที่สร้างความระคายเคืองแก่ผู้อื่น

ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ผู้ที่ไม่สนใจใยดีกลุ่มมักถูกตัดออกจากกลุ่ม และไม่ได้รับการปกป้องคุ้มครอง หรือไม่มีโอกาสหาคู่ และไม่มีโอกาสสืบทอดเชื้อสาย มากเท่าผู้ที่ “แคร์” ความคิดเห็นของกลุ่ม ปฏิบัติตามบรรทัดฐานของกลุ่ม หรือผู้ที่มีความวิตกกังวลทางสังคมนั่นเอง ดังนั้นเราส่วนใหญ่จึงมีคุณลักษณะนี้ ซึ่งเป็นกลไกทางจิตที่เป็นผลของวิวัฒนาการเพื่อความอยู่รอด

ธรรมชาติของมนุษย์ที่วิวัฒนาการมาให้มีความวิตกกังวลทางสังคม หรือความเป็นห่วงว่าจะได้รับการประเมินทางลบจากผู้อื่น

ตัวอย่างเช่น ในวัยรุ่น เยาวชนบางคนคล้อยตามกลุ่มเพื่อนเพื่อให้ได้รับการยอมรับ ให้ได้เข้าเป็นพวก บางครั้งอาจถึงขนาดต้องทำในสิ่งที่โดยส่วนตัวแล้วไม่ชอบ เช่น ดื่มสุรา เสพสารเสพติด หนีเรียน ผู้ที่ไม่คล้อยตามมักถูกขับไล่ออกจากกลุ่ม

การ “เนรเทศ” เป็นกลไกการควบคุมทางสังคมที่ผู้คนทุกระดับอายุนำมาใช้

นักวิจัยพยายามศึกษาปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นในสมองของบุคคลที่ถูกกีดกันทางสังคม โดยใช้การถ่ายภาพสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าหรือที่เรียกว่า fMRI ภาพที่ได้ บ่งบอกว่าในระบบประสาทของเรานั้น ความเจ็บปวดทางสังคมที่บุคคลประสบภายหลังการถูกปฏิเสธ มีลักษณะคล้ายคลึงกับเมื่อเกิดความเจ็บปวดทางร่างกาย คือมีการทำงานของสมองปรากฏขึ้นที่บริเวณเดียวกัน

นักจิตวิทยาได้อธิบายถึงเหตุผลที่ความเจ็บปวดทางความรู้สึกและทางร่างกายมีต้นตอทางประสาทคล้ายคลึงกัน ว่าอาจเป็นเพราะความจริงที่ว่า ความผูกพันทางสังคมส่งเสริมการอยู่รอด ดังนั้นธรรมชาติจึงวิวัฒนาการ “ระบบการเตือนภัยทางสังคม” ให้อยู่ภายใต้การควบคุมของสมองบริเวณเดียวกันกับที่ควบคุมระบบความเจ็บปวดทางกายภาพอยู่แล้ว เพราะความเจ็บปวดเป็นสัญญาณพื้นฐานที่สุดที่บ่งบอกว่ามี “สิ่งผิดปกติ”
ดังนั้นระบบความผูกพันทางสังคมที่อยู่กับระบบความเจ็บปวด ก็จะเพิ่มโอกาสการอยู่รอด

นอกจากความวิตกกังวลทางสังคม นักจิตวิทยาวิวัฒนาการยังเสนอกลไกทางจิตอื่น ๆ อีก เช่น พฤติกรรมช่วยเหลือผู้อื่นของเรา โดยอ้างว่าการช่วยเหลือจะเกิดหรือไม่ ส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับความใกล้เคียงทางพันธุกรรมระหว่างผู้ให้และผู้รับความช่วยเหลือ ยิ่งผู้รับไม่มีความคาบเกี่ยวทางพันธุกรรมกับผู้ให้ การช่วยเหลือก็จะยิ่งลดน้อยลง

ฉะนั้นตามข้อเสนอนี้หมายถึง เราก็มักจะช่วยพี่ ๆ น้อง ๆ ซึ่งมี “ยีน” หรือลักษณะที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมร่วมกับเรามาก มากกว่าช่วยหลาน ๆ ซึ่งมี “ยีน” ร่วมกับเราน้อย และการช่วยเหลือก็คาดว่าจะลดลงไปอีกสำหรับลูกพี่ลูกน้อง ซึ่งมี “ยีน” ร่วมกับเราเพียงนิดเดียว

นอกจากนี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสถานการณ์คับขัน หรือสถานการณ์วิกฤต คนเรามักจะช่วยญาติพี่น้องที่อายุน้อยมากกว่าช่วยญาติพี่น้องที่อายุมาก หรือก็คือญาติพี่น้องที่มีศักยภาพในการเจริญพันธุ์สูงกว่าจะได้รับความช่วยเหลือมากกว่า ทั้งนี้ก็เพื่อเป็นการเพิ่มโอกาสที่ลักษณะทางพันธุกรรมของเราจะได้ถูกถ่ายทอดต่อไปนั่นเอง

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการกล่าวว่า ผู้หญิงและผู้ชายได้ปรับตัวมาเหมือนกันในหลาย ๆ ด้าน เช่น ทั้งหญิงและชายมีต่อมเหงื่อเพราะต้องกำกับอุณหภูมิร่างกายภายใต้สภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงเหมือนกัน ชอบในรสชาติของอาหารคล้ายกัน

แต่ก็มีอีกหลายด้านที่ผู้หญิงและผู้ชายต้องเผชิญกับปัญหาในการปรับตัวที่แตกต่างกันมาตลอดประวัติศาสตร์วิวัฒนาการของมนุษย์ คือ “ผู้หญิงต้องตั้งครรภ์และให้กำเนิดทายาท ส่วนผู้ชายไม่ต้อง”

เพราะว่าความแตกต่างนี้คงเส้นคงวาตลอดเส้นทางวิวัฒนาการ จึงเป็นเหตุให้น่าคิดว่า จิตใจมนุษย์น่าจะวิวัฒนาการกลไกทางจิตใจที่เฉพาะด้านของเพศหญิงและเพศชาย ทำให้ผู้หญิงและผู้ชายมีสมองที่แตกต่างกันในรูปแบบการคิด ความรู้สึกและการกระทำ

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการเสนอว่าในความสัมพันธ์ระหว่างหญิงชาย บทบาทที่แตกต่างกันในการทำหน้าที่สืบทอดเผ่าพันธุ์ คือผู้หญิงมีการลงทุนสูง ต้องอุ้มท้อง ประมาณ 38-40 สัปดาห์ กว่าจะได้ทายาทหนึ่งคน อีกทั้งตลอดชั่วชีวิตก็สามารถมีทายาทได้จำนวนน้อยมากเมื่อเทียบกับผู้ชาย ซึ่งทั้งไม่ต้องทุ่มเทอะไรเลยในเชิงสุขภาพส่วนตัวในการสร้างผู้สืบทอดพันธุกรรม และในทางทฤษฎีก็มีได้ไม่จำกัดจำนวนด้วย ขึ้นอยู่กับโอกาสที่มี

ดังนั้นจึงทำให้ชายหญิงมีกลไกทางจิตที่แตกต่างกัน ที่เห็นได้ชัดเจนได้แก่ ความแตกต่างในลักษณะของคู่ครองที่ชอบ หรือที่เลือก

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการอ้างว่าเพราะความเป็นจริงที่ผู้หญิงและผู้ชายมีสภาวะกดดันหรือข้อจำกัด หรือเงื่อนไขที่แตกต่างกัน หากต้องการประสบความสำเร็จในการสืบทอดเผ่าพันธุ์ หรือสร้างทายาท ผู้หญิงผู้ชายจึงมีกลไกทางจิตที่แตกต่างกันในการเลือกคู่ครอง ตามข้อเสนอดังนี้ค่ะ

• ผู้หญิงต้องลงทุนมากกว่าเพื่อให้ได้มาซึ่งทายาท ดังนั้นผู้หญิงจึง “พิถีพิถัน” ในการเลือกคู่ครองมากกว่าผู้ชาย เป็นต้นว่าผู้หญิงต้องการใช้เวลาทำความรู้จัก ศึกษารายละเอียด และพิจารณาความเหมาะสมของผู้ชายที่เข้ามาในชีวิต มากกว่าผู้ชายพิจารณาผู้หญิง
• นอกจากนี้ผู้หญิงและผู้ชายก็จะมีเกณฑ์ที่แตกต่างกันในการคัดเลือกคู่ครองด้วย ผู้ชายเพ่งเล็งที่ศักยภาพในการเจริญพันธุ์มากกว่า เช่น ความเยาว์วัย สุขภาพที่สมบูรณ์แข็งแรง ลักษณะที่บ่งบอกถึงพลานามัย ไม่ว่าจะเป็นผิวพรรณที่สดใสเต่งตึง ดวงตาที่เป็นประกาย หรือความสวยงามนั่นเอง ส่วนผู้หญิงจะเพ่งเล็งที่ศักยภาพของคู่ครอง ในการหาทรัพยากรมาให้และการคุ้มครองปกป้องดูแลมากกว่า ซึ่งคือความสามารถ ความเก่ง ความขยันนั่นเอง

ผู้หญิงและผู้ชายมีความแตกต่างกันในธรรมชาติของการปรับตัว ที่มีต้นตอมาจากความจริงที่ว่า การปฏิสนธิของทารกเกิดขึ้นภายในร่างกายของฝ่ายหญิง นั่นก็หมายความว่าตลอดประวัติศาสตร์วิวัฒนาการของมนุษย์ ผู้ชายเสี่ยงต่อการลงทุนให้กับผู้ที่ไม่ใช่ทายาททางพันธุกรรมของตน ในขณะที่ผู้หญิงมั่นใจได้เสมอว่าทารกที่คลอดออกมานั้นคือทายาทของตนเอง

เมื่อมองในแง่นี้จากสายตาของบรรพบุรุษในยุคหลายพันปีก่อน จึงเป็นที่เข้าใจได้ว่าผู้ชายจะมีความโกรธแค้นหึงหวงอย่างยิ่ง หากคู่ครองไปมีเพศสัมพันธ์กับชายอื่น เพราะส่งผลร้ายต่อความชัดเจนในการสืบทอดเชื้อสายของเขา

แต่ในกรณีของผู้หญิง ถ้าฝ่ายชายเพียงแค่ไปมีเพศสัมพันธ์กับหญิงอื่น ความชัดเจนว่าใครคือทายาทของฝ่ายหญิงก็ไม่ถูกกระทบกระเทือนแต่อย่างใด แต่อันตรายต่อความสำเร็จในการสืบทอดเชื้อสายของฝ่ายหญิงอาจเกิดขึ้นได้ ถ้าฝ่ายชายไปรักใคร่ผูกพันปกป้องดูแลและปันทรัพยากรไปให้หญิงอื่น

ด้วยเหตุนี้นักจิตวิทยาวิวัฒนาการจึงทำนายว่า ผู้หญิงและผู้ชายให้น้ำหนักสาเหตุที่ทำให้หึงหวงแตกต่างกัน

• คือผู้ชายจะรู้สึกหึงหวงมากกว่าผู้หญิง ในกรณีที่คู่ครองไปมีเพศสัมพันธ์กับชายอื่น
• ส่วนผู้หญิงจะรู้สึกหึงหวงมากกว่าผู้ชาย ในกรณีที่คู่ครองไปมีพันธะผูกพันระยะยาวหรือไปรักหญิงอื่น

การทดลองในหลาย ๆ ประเทศโดยให้หญิงชายจินตนาการเหตุการณ์ที่ทำให้หึงหวง ได้ผลสนับสนุนข้อเสนอนี้ คือพบว่าทั้งผู้หญิงและผู้ชายมีความทุกข์เพราะหึงหวง แต่ถ้าให้เลือกระหว่างสองเหตุการณ์ ผู้ร่วมการทดลองชายรายงานว่าระทมทุกข์มากกว่าและมีปฏิกิริยาทางสรีระเช่น ใจเต้นแรง หน้านิ่วคิ้วขมวดมากกว่า เมื่อจินตนาการคู่ครองไปมีเพศสัมพันธ์กับชายอื่น ส่วนผู้หญิงนั้นตรงกันข้าม คือเป็นทุกข์มากกว่าเมื่อจินตนาการว่าคู่ครองมีความรู้สึกผูกพันกับหญิงอื่น

นักจิตวิทยาวิวัฒนาการยังทำนายความแตกต่างระหว่างผู้หญิงผู้ชายในเรื่องพฤติกรรมทางเพศสัมพันธ์ด้วยค่ะ ผู้ชายซึ่งลงทุนน้อยในการมีทายาท จะเพิ่มความสำเร็จในการสืบพันธุ์ ด้วยการแสวงหาผู้หญิงจำนวนมาก โดยไม่เลือกมากค่ะ

การวิจัยในหลาย ๆ ประเทศได้ข้อมูลสอดคล้องกับการทำนายนี้ คือเมื่อถามถึงภายในช่วงเวลา 30 ปีจากนี้ไป โดยเฉลี่ยแล้วผู้ชายทั่วโลกปรารถนาจะมีเพศสัมพันธ์กับผู้หญิงประมาณ 13 คน ส่วนผู้หญิงปรารถนาประมาณ 2.5 คน นอกจากนี้ยังมีการศึกษาที่รายงานว่า ผู้ชายคิดเกี่ยวกับเรื่องเพศบ่อยกว่าผู้หญิงถึง 4 เท่า และอย่างน้อย ๆ 50 เปอร์เซ็นต์ของผู้ชายยินดีมีเพศสัมพันธ์กับคนแปลกหน้า ในขณะที่แทบจะไม่พบผู้หญิงที่ยินดีเลย แม้จะอยู่ในสถานการณ์ที่ไม่ต้องกังวลเรื่องความปลอดภัยก็ตาม

จิตวิทยาวิวัฒนาการเป็นแขนงวิชาใหม่ ซึ่งยังต้องการการศึกษาวิจัยเพื่อความชัดเจนต่อไปอีกหลายประเด็น แต่อย่างน้อยที่สุดก็คงพอจะพูดได้ว่าความจริงแล้วมนุษย์เราอาศัยอยู่ในโลกยุคใหม่โดยมีสมองบรรพบุรุษในยุคหินของเราค่ะ

จากบทสารคดีวิทยุรายการจิตวิทยาเพื่อคุณ FM 101.5 MHz

โดย อาจารย์จรุงกูล บูรพวงศ์
คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ภาพจาก www.picsart.com

คุณเคยมีความรู้สึกแบบนี้กันบ้างหรือเปล่า?

• คิดว่าคนอื่นนินทาว่าร้ายตนเองลับหลัง
• เฝ้าครุ่นคิดถึงเจตนาในคำพูดและการกระทำของผู้อื่นในทางลบบ่อยครั้ง
• คิดว่าคนอื่น ๆ พยายามหลีกเลี่ยง หลบหน้า ไม่อยากคบค้าสมาคมกับเรา
• มักคิดว่าคนอื่นหลอกใช้ตนเอง
• ไม่เชื่อใจใครแม้แต่คนใกล้ชิด เพราะคิดว่าสักวันก็คงจะไม่ซื่อสัตย์ หรือมีความลับกับเรา

ความรู้สึกสงสัยหรือคลางแคลงใจไม่ใช่เรื่องแปลก หรือผิดปกติแต่อย่างใด ตามธรรมดาแล้วคนส่วนใหญ่ต่างก็เคยรู้สึกสงสัย ข้องใจต่อบุคคลหรือเรื่องที่ผ่านเข้ามาในชีวิตกันมาบ้างทั้งนั้น บางครั้งตัวเราเองอาจจะรู้ตัวดีว่ากำลังมีความรู้สึกสงสัยอยู่ แต่ในอีกหลาย ๆ ครั้งเราก็อาจจะมีความรู้สึกเช่นนี้เกิดขึ้นในใจ โดยที่เราไม่ตระหนักรู้ตัว

คนเราแต่ละคนมีความรู้สึกหวาดระแวงมากน้อยแตกต่างกัน สำหรับบางคนอาจจะไม่ค่อยเกิดความรู้สึกประเภทนี้บ่อย ต้องมีหลักฐานชัดเจนเสียก่อนจึงจะเกิดความรู้สึกคลางแคลง หรือไม่ไว้ใจใคร ในขณะที่บางคนกลับมีลักษณะแบบนี้มากกว่าผู้อื่น หวาดระแวงบุคคล และเหตุการณ์รอบตัวจนเป็นนิสัย โดยที่ยังไม่มีหลักฐานหรือข้อเท็จจริงมาสนับสนุนความเชื่อเหล่านั้น

ความระแวงกับความระมัดระวังแตกต่างกันอย่างไร?

แบบไหนจึงจะเรียกว่าเป็นคนระมัดระวัง รอบคอบ และแบบไหนจึงจะเรียกว่าเป็นคนขี้ระแวง?

ความหวาดระแวง เป็นลักษณะซับซ้อนที่ผสมผสานระหว่างความคิดและความรู้สึก เป็นความรู้สึกไม่เชื่อใจ ไม่ไว้วางใจสิ่งรอบตัว คนรอบข้าง โดยที่ไม่มีหลักฐานสนับสนุนความเชื่อของตนเอง หรือขยายสิ่งที่เห็นในทางลบหรือทางร้าย ลังเล สงสัยเกินความจริง รู้สึกว่าสิ่งต่าง ๆ รอบตัว ไม่ว่าจะเป็นความสัมพันธ์ หน้าที่การงาน เงินทอง สุขภาพ ความปลอดภัย เป็นสิ่งไม่มั่นคง และเปลี่ยนแปลงได้เสมอ ความเชื่อประเภทนี้หากมีมากและบ่อยครั้ง อาจนำมาซึ่งสุขภาวะทางจิตที่ไม่ค่อยดีนัก และรบกวนการใช้ชีวิต เพราะเป็นตัวก่อความเครียด ความวิตกกังวล และอาจนำมาซึ่งความหดหู่ ซึมเศร้า และปัญหาทางอารมณ์อื่น ๆ ตามมาอีกหลายอย่าง

นอกจากนี้ ความหวาดระแวงยังเป็นตัวบั่นทอนความสัมพันธ์ ระหว่างเรากับคนรอบข้างด้วย ตัวอย่างเช่น ไม่ไว้ใจว่าลูกน้องจะทำงานได้สำเร็จ ไม่เชื่อใจว่าคู่รักจะซื่อสัตย์กับเราเพียงคนเดียว ไม่มีเพื่อนคนไหนที่จริงใจกับเรา ทุกคนที่เข้ามาในชีวิต ล้วนหวังตักตวงผลประโยชน์จากเราทั้งนั้น หากเป็นแบบนี้แน่นอนว่าสัมพันธภาพระหว่างกันคงพัฒนาได้ยาก หรืออาจนำมาซึ่งปัญหา และการทะเลาะเบาะแว้งกันก็ได้

ในขณะที่ผู้มีความระมัดระวังในการชีวิต จะเป็นผู้ที่รู้จักป้องกันให้สิ่งไม่ดี หรือเรื่องราวที่ไม่พึงประสงค์เกิดขึ้น โดยใช้เหตุผลในการพิจารณาไตร่ตรองความเป็นไปได้ ในความเลวร้ายของเหตุการณ์ หรือเมื่อสังเกตเห็นสัญญาณความผิดปกติ แล้วลงมือป้องกันไม่ให้สิ่งนั้นเกิดขึ้น แทนที่จะปล่อยให้เรื่องที่ไม่ต้องการเกิดขึ้นแล้วค่อยกลับมานั่งแก้ไข หรือหวาดระแวงว่าจะเกิดเหตุร้ายนั้นขึ้นซ้ำแล้วซ้ำอีก

การขาดความไว้เนื้อเชื่อใจ ลังเล สงสัยในการกระทำของผู้อื่นเสมอ จะทำให้เราไม่สามารถใช้ชีวิตได้อย่างราบรื่นและเป็นสุข ลองจินตนาการดูว่าหากเราใช้ชีวิตด้วยความหวาดระแวงกับทุกสิ่งที่เกิดขึ้นรอบตัวเรา สงสัยในเจตนาของผู้อื่นตลอดเวลา คิดว่าผู้อื่นไม่หวังดี ไม่ให้ความสำคัญ ไม่นับถือ หรือพร้อมที่จะทรยศหักหลังตนเองอยู่เสมอ ชีวิตเราจะเป็นอย่างไร? ในแต่ละวันคงจะต้องจมอยู่กับความสงสัย ไม่แน่ใจ วนเวียนอยู่กับความกังวล กลัวไปแทบทุกเรื่อง และเราก็คงต้องพลาดหลายสิ่งหลายอย่างในชีวิตไปอย่างน่าเสียดาย ทั้งมิตรภาพ ความผูกพัน และโอกาสดีต่างๆ ในชีวิต เพราะมัวแต่นั่งสงสัย หวั่นกลัวทุกสิ่งทุกอย่างที่ผ่านเข้ามา

สาเหตุของความหวาดระแวง

1. อิทธิพลจากการเลี้ยงดูในวัยเด็ก

สิ่งที่เราประสบพบเจอในวัยเด็ก มีส่วนอย่างยิ่งในการหล่อหลอม และส่งผลต่อเราเมื่อเติบโตขึ้น ผู้ที่เติบโตขึ้นมาพร้อมกับความเชื่อว่าโลกใบนี้เป็นสถานที่ไม่ปลอดภัย ผู้คนรอบกายล้วนไม่น่าเชื่อถือ พึ่งพิงไม่ได้ ความเชื่อแบบนี้อาจส่งผลต่อเจตคติ และวิธีการมองโลกเมื่อเติบโตขึ้นเป็นผู้ใหญ่ ให้มีความหวาดระแวง ไม่เชื่อมั่นและไม่ไว้วางใจในมนุษย์ เพื่อป้องกันให้ตนเองปลอดภัย ไม่ต้องประสบกับความผิดหวัง การทรยศ หักหลัง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดเจน เช่น ผู้ที่ผ่านประสบการณ์ถูกทำร้าย หรือถูกทอดทิ้งในวัยเด็ก ก็จะเติบโตขึ้นมา โดยมีแนวโน้มจะไม่ไว้วางใจ และลังเลสงสัยในตัวบุคคลอื่น หากไม่ได้รับการปรับวิธีคิด หรือมีประสบการณ์ที่ดี และความสัมพันธ์ที่มั่นคงอื่นเข้ามาช่วยลบล้างความเชื่อแบบเดิมออกไป

2. บาดแผลจากอดีต

หลายต่อหลายคนอาจเคยเผชิญประสบการณ์เลวร้ายมาในอดีต เช่น เคยถูกเอาเปรียบ ถูกโกง ถูกนอกใจ หรือถูกว่าร้ายลับหลังให้เสียชื่อ ทำให้รู้สึกไม่เชื่อใจในตัวบุคคลอื่น หรือสิ่งแวดล้อมรอบข้าง จึงใช้ความหวาดระแวงมาเป็นกลไลในการป้องกันตนเอง ไม่ให้ต้องเผชิญความเจ็บปวดจากความผิดหวังอีก เป็นกลไกที่เราใช้รับมือกับความกลัว โดยการโยนความผิด เพ่งโทษไปที่ผู้อื่นแทน แม้ว่าบาดแผลทางใจ จะไม่สามารถมองเห็นได้ชัดเจน เหมือนกับความบาดเจ็บที่ถูกทำร้ายทางกาย แต่บาดแผลทางใจกลับเป็นสิ่งที่ฝังลึก และเยียวยาได้ยากกว่าบาดแผลทางกาย แม้จะเกิดจากการกระทำของคนเพียงบางคน หรือบางกลุ่ม แต่ก็สามารถลุกลาม กลาย เป็นการไม่ไว้วางใจคนอื่น ๆ ต่อไปได้อีก เมื่อไม่มีความจริงใจ ไม่เชื่อใจผู้อื่นแล้ว แน่นอนว่าการผูกพันแบบยั่งยืนย่อมไม่เกิดขึ้น ทำให้ไม่สามารถสร้างสัมพันธภาพที่แน่นแฟ้นได้ และบางครั้งบาดแผลเหล่านี้ยังส่งผลให้เกิดเป็นความไม่ไว้วางใจคนที่คิดเห็นต่างกับเรา กลายเป็นการแบ่งพรรคแบ่งพวกในที่ทำงาน การแบ่งฝักแบ่งฝ่ายทางขั้วความคิดอีกด้วย

3. สภาพแวดล้อมที่อาศัย

งานวิจัยจำนวนหนึ่ง พบว่า คนที่อาศัยอยู่ในเมือง อยู่ในชุมชมที่มีลักษณะต่างคนต่างอยู่ สังคมที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว สังคมที่มีความไม่เท่าเทียมทางเศรษฐกิจสูง คนรวยก็รวยมาก คนจนก็จนมาก สภาพการดำเนินชีวิตในสังคมที่มีความเครียด แก่งแย่งและแข่งขันกันสูงอย่างในปัจจุบัน มีส่วนทำให้คนมีความรู้สึกหวาดระแวงมากขึ้น คนในสังคมเมืองจึงแนวโน้มจะรู้สึกหวาดระแวงในการใช้ชีวิตมากกว่าคนที่อาศัยอยู่ในสังคมแบบชนบท หรือชุมชนที่สมาชิกมีปฏิสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกันนอกจากนี้ การที่สื่อจำนวนมากประโคมข่าวสารอาชญากรรม ความรุนแรง หรือข่าวก่อการร้าย และประเด็นปัญหาสังคม จำนวนมาก และครึกโครมซ้ำไปซ้ำมา ทั้งที่หากพิจารณาอัตราส่วนแล้ว อาจไม่ได้เกิดขึ้นบ่อยครั้งอย่างที่ผู้รับสื่อถูกทำให้รับรู้ ก็มีส่วนทำให้คนส่วนใหญ่รู้สึกว่าอันตรายต่าง ๆ อยู่ใกล้ตัว และมีโอกาสเกิดขึ้นได้บ่อยหรือง่ายกว่าที่เกิดขึ้นจริง ส่งผลให้เกิดความระแวงในการใช้ชีวิต กลัวไปทุกสิ่งทุกอย่างจนเกินกว่าเหตุ เมื่อต้องประสบเหตุการณ์ที่คลุมเครือที่มีโอกาสเกิดเรื่องร้ายแรง อันตราย ก็มีแนวโน้มจะคิด ประเมินว่าจะเกิดเหตุร้าย ถูกหักหลัง ระบุสาเหตุไปในทางร้าย ๆ มากกว่าจะประเมินว่าในความเป็นจริงว่าเหตุการณ์อาจเป็นอย่างอื่นก็ได้

4. ความวิตกกังวลและความซึมเศร้า

ผู้ที่มีอาการของโรควิตกกังวลหรือซึมเศร้าบางคน มีแนวโน้มจะมีความคิดหวาดระแวง เพราะผู้วิตกกังวลจะมีความรู้สึกกลัวมากกว่าคนปกติ ส่วนความซึมเศร้านั้นทำให้รู้สึกว่าตนเองไม่มีคุณค่า ขาดความนับถือในตนเอง จึงมีแนวโน้มตีความเจตนาในการกระทำของผู้อื่นผิดไปจากความเป็นจริง เมื่อประสบเหตุการณ์ต่าง ๆ หรือรับรู้พฤติกรรมผู้อื่น จึงมักจะคาดการณ์ไปในทางเลวร้ายเอาไว้ก่อน แทนที่จะคาดการณ์ไปในทางบวก หรือตามโอกาสที่เป็นไปได้จริงขณะนั้น

5. การนอนหลับพักผ่อนไม่เพียงพอ

ผู้มีอาการนอนไม่หลับมักใช้เวลาในช่วงกลางคืนเพียงลำพัง ทำให้มีเวลามากมายที่คิดถึงเรื่องต่าง ๆ ที่ผ่านเข้ามาในชีวิต หากไม่สามารถจัดการกับความคิดฟุ้งซ่าน และความคิดที่กระจัดกระจายได้ เมื่อนอนไม่หลับบ่อยครั้งเข้า ประกอบกับสภาพร่างกายที่เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย เพราะขาดการนอนพักผ่อนอย่างพอเพียง จึงอาจจะทำให้เกิดความรู้สึกวิตกกังวล ไม่มั่นคง คลางแคงใจในเรื่องต่าง ๆ รอบตัวขึ้นได้ง่าย

วิธีการแก้ไขนิสัย “ขี้ระแวง”

1. ให้ปรับเปลี่ยนวิธีคิดของเราเสียใหม่

ฝึกตัวเองให้คิดพิจารณาสิ่งต่าง ๆ รวมถึงผู้คนที่ผ่านเข้ามาในชีวิต อย่างรอบคอบ เป็นเหตุเป็นผล เมื่อต้องเผชิญเหตุการณ์หรือการกระทำของคนอื่นที่คลุมเครือ ไม่ชัดเจน ชวนให้สงสัย ฝึกให้คิดถึงความเป็นไปได้ของสาเหตุ ที่มาที่ไปของเหตุการณ์นั้นอย่างรอบด้านให้มากที่สุด เพราะในความเป็นจริง เหตุผลในการกระทำของคนคนหนึ่งอาจเกิดได้จากหลายปัจจัย เช่น การที่เพื่อนเราไม่รับโทรศัพท์ อาจไม่ได้เป็นสัญญาณว่าเพื่อนหลีกเลี่ยง ไม่อยากคุยกับเรา แต่เขาอาจกำลังทำธุระบางอย่างที่ไม่สามารถรับโทรศัพท์ขณะนั้น เช่น ติดประชุม ขับรถ หรือซื้อของอย่างเต็มไม้เต็มมืออยู่ก็ได้

2. เรียนรู้ที่จะเชื่อใจ ไว้ใจผู้อื่นบ้าง

คงปฏิเสธไม่ได้ว่าการอยู่ร่วมกันในสังคมอาจมีโอกาสต้องเจอคนที่ไม่ดี ไม่ซื่อสัตย์บ้างเป็นปกติ แต่ก็ยังมีคนที่จริงใจ เชื่อถือได้ ตรงไปตรงมาอยู่ในสังคมนี้อีกมากมาย ดังนั้นควรให้โอกาสแก่คนที่ผ่านเข้ามาในชีวิตเรา ได้พิสูจน์ตัวตนว่าเขาเป็นคนอย่างไร จากพฤติกรรมที่เขาปฏิบัติต่อเรา แทนที่จะตัดสินคนอื่นเพียงแค่ความลังเลสงสัยจากการคาดเดาเพียงเล็กน้อย เช่น ท่าทางแบบนี้ บุคลิกอย่างนี้ น่าจะเป็นคนกะล่อน ลื่นเป็นปลาไหล ไม่มีความจริงใจ คบไม่ได้ อย่างนี้ก็ดูจะไม่เป็นธรรมแก่ผู้ที่ถูกตัดสิน และยังอาจตัดโอกาสที่เราจะได้คนดี หรือความสัมพันธ์ที่ดี ๆ เข้ามาในชีวิต ก่อนที่จะเรียนรู้ที่จะเชื่อใจผู้อื่น เราเองก็ควรที่จะเชื่อใจตนเองเสียก่อน เพราะบ่อยครั้งที่คนเราจะให้เหตุผลกับการกระทำของคนอื่น โดยเปรียบเทียบกับพฤติกรรมของตัวเราเอง หรือใช้พฤติกรรมของตัวเราเองเป็นตัวตัดสิน และความระแวงคนอื่นก็เป็นผลพวงมาจากการให้เหตุผลของเจ้าตัวไปก่อนสิ่งที่จะเกิดขึ้นจริงมากกว่าที่จะมีหลักฐาน/ข้อเท็จจริงในเรื่องนั้น ๆ

3. แบ่งปันความคิดเห็นของตนเองกับผู้อื่น

ลองเล่าความเห็น ความรู้สึกของตนเองให้คนอื่นฟัง เพราะความเห็นของผู้อื่นในเรื่องเดียวกันจะช่วยสะท้อนเราว่ามีมองมุมเดียวหรือไม่ ผู้อื่นอาจจะมองเรื่องต่าง ๆ ในมุมมองที่ต่างไป ความเห็นของคนอื่น อาจช่วยให้เรามองสิ่งต่างๆ ตามจริงและรอบด้านมากยิ่งขึ้น

4. เปลี่ยนความระแวงให้เป็นระวัง

เราไม่จำเป็นต้องมองโลกสวยงามโดยไม่มีเงื่อนไข ไว้วางใจคนทุกคน หรือประเมินเหตุการณ์ทุกอย่างในทางบวกอย่างหลับหูหลับตา บางครั้งการระวังเอาไว้บ้างก็ไม่ใช่เรื่องเสียหาย แต่ควรระมัดระวังโดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของหลักฐานและข้อเท็จจริง ไม่ใช่เพียงความคิดหรือความรู้สึกลอยๆ เพราะหากเรารู้จักระแวดระวัง รอบคอบ เตรียมตัวมาดี ก็จะสามารถป้องกันปัญหาที่อาจจะเกิดได้ ไม่ว่าปัญหานั้นจะเล็กหรือใหญ่ หากเราสงสัยหรืออยากรู้เรื่องอะไร ทั้งเรื่องของคู่รัก เพื่อนสนิท หรือเพื่อนร่วมงาน อย่าเก็บความสงสัยไว้ในใจให้มาเพาะบ่มเป็นความคลางแคลงใจ ควรเลือกที่จะถามออกไปตรง ๆ และให้เขาตอบมาอย่างตรงไปตรงมาจะเป็นทางที่ดีกว่ามานั่งคิด หรืออนุมานหาสาเหตุของพฤติกรรมเอาเอง

5. อย่านำประสบการณ์ร้าย ในอดีตมาตัดสินปัจจุบัน หรืออนาคต

มนุษย์ทุกคนล้วนต้องผ่านประสบการณ์ต่าง ๆ ในชีวิตมาอย่างหลากหลาย ทั้งร้ายและดี บางคนก็อาจมีสัดส่วนของประสบการณ์ชีวิตที่ขมขื่น มากกว่าประสบการณ์ที่หวานชื่น อย่างไรก็ตาม เราไม่ควรเอาเรื่องร้าย ๆ ที่เคยผ่านเข้ามาในอดีต มาเป็นตัวเปรียบเทียบ หรือมาเป็นเกณฑ์ว่าจะต้องประสบแต่เรื่องเลวร้าย ผู้คนไม่จริงใจ หรือทรยศหักหลังเสมอ โปรดระลึกไว้ว่าโลกใบนี้ไม่ได้มีแต่ด้านมืดมิด แต่ยังมีด้านที่สว่างสดใสอยู่ด้วยเป็นธรรมดา ดังนั้นผู้คนที่ผ่านเข้ามาในชีวิตเรา หรือสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดกับเราไม่จำเป็นต้องซ้ำรอยเดิมเสมอไป

6. พยายามไม่ตำหนิหรือโทษการกระทำของคนอื่น

บางครั้งการที่เราตำหนิ โต้เถียง พร่ำบ่นคนอื่นบ่อย ๆ อาจทำให้ติดเป็นนิสัยโดยไม่รู้ตัว ซึ่งนิสัยแบบนี้จะทำให้เราไม่เห็นถึงความจริงที่ว่า ตัวเรานี่เอง ที่ไปโทษคนอื่นหรือเหตุการณ์ภายนอกแทบทุกเรื่อง จึงมีมุมมองเรื่องต่าง ๆ ไม่สมเหตุสมผล ไม่เป็นไปตามความจริง และเป็นการมองเพียงด้านเดียว เพราะหลายต่อหลายครั้งที่เราโทษคนอื่น คิดว่าเขาจะทำเรื่องไม่ดี โดยที่ไม่คิดอะไรมากมาย ระแวงสงสัยไว้ก่อน ก็ง่ายกว่าการที่จะต้องพิจารณาความเป็นไปได้ในเรื่องนั้นอย่างรอบด้าน ซึ่งต้องอาศัยทั้งเวลาและความคิดที่มากกว่า

7. ปรับวิถีชีวิต

ดูแลสุขภาพร่างกาย การรับประทานอาหาร และการนอนหลับพักผ่อนให้เหมาะสม เพราะหากปล่อยให้ร่างกายเหนื่อยล้า อยู่ในสภาพย่ำแย่ ย่อมส่งผลต่อสภาพจิตใจอย่างแน่นอน ผู้ที่อ่อนเพลีย เจ็บป่วย พักผ่อนไม่เพียงพอ ย่อมมีแนวโน้มเกิดอารมณ์หงุดหงิด เคร่งเครียด สับสน ซึ่งจะนำไปสู่การคิดแบบฟุ้งซ่าน และความคิดแบบหวาดระแวงได้

8. การทำจิตใจให้ปลอดโปร่ง

หากความหวาดระแวงเกิดจากความวิตกกังวลหรือความเครียด การทำสมาธิ หรือการฝึกให้มีสติกับปัจจุบันขณะ โดยอาจใช้การฝึกสมาธิหรือฝึกสติตามแบบที่ถนัด หรือออกกำลังกายในรูปแบบที่ต้องอาศัยการฝึกสติร่วมด้วย เช่น โยคะ ชี่กง หรือไทเก็ก ก็จะช่วยให้ผ่อนคลาย ลดความคิดฟุ้งซ่าน ความวิตกกังวล ความหวาดระแวงได้

บทความจากสารคดีทางวิทยุรายการจิตวิทยาเพื่อคุณ – วิทยุจุฬาฯ FM 101.5 MHz

โดย อาจารย์กมลกานต์ จีนช้าง

คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

บทความนี้ขอเสนอจิตวิทยาเพื่อคุณผู้หญิงโดยเฉพาะสักนิดค่ะ แต่คุณผู้ชายถ้าเข้ามาแล้วอย่าเพิ่งปิดหน้าต่างไปไหน เพราะอ่านไว้ไม่เสียหลาย และสำหรับใครที่ยังไม่มีความคิดที่จะออกเรือนเร็วๆ นี้ ท่านก็อาจจะอ่านเผื่อเพื่อนฝูง ญาติพี่น้อง หรืออ่านดูว่าตรงกับประสบการณ์ของท่านเพียงใด หรืออ่านไว้เผื่ออนาคตก็ได้ค่ะ

ก่อนอื่นก็ขอมีข้อตกลงอย่างหนึ่งก่อนนะคะว่า เราจะพูดถึงการใช้เหตุใช้ผล ใช้ความคิดพิจารณาในเรื่องที่เราชอบเรียกกันว่าเป็นเรื่องของ “หัวใจ” คุณผู้อ่านคะ จะซื้อโทรศัพท์มือถือสักเครื่อง รถยนต์สักคัน หรือบ้านสักหลัง เรายังคิดแล้วคิดอีก สืบค้น แสวงหาข้อมูล กลัวว่าจะเสียเงินเสียทอง เสียเวลาทุ่มเทไปเปล่า ๆ กับสิ่งที่ไม่คุ้มค่า ดังนั้นคุณผู้อ่านคงไม่รังเกียจการพิจารณาคู่รักของเราด้วยสมองด้วยเหตุด้วยผลนะคะ

การจะดูผู้ชายว่าคนไหนรักจริงหวังแต่งนั้น จะเริ่มดูที่สัญญาณอันตรายบางประการดังนี้ค่ะ

หลังจากที่คบกันมาระยะหนึ่งแล้ว เขายังเอ่ยถึงสิ่งต่าง ๆ ด้วยสรรพนามบุรุษที่หนึ่ง “ผม” แทนที่จะเป็น “เรา” เขาพูดถึงอนาคต สิ่งที่ “ผม” จะทำ สถานที่ ๆ “ผม” อยากจะไป ข้าวของเครื่องเรื่อนเครื่องเสียงที่ “ผม” กะจะซื้อ และอาจจะรวมถึงผู้หญิงประเภทที่ “ผม” ชอบด้วย!

เมื่อคุณผู้หญิงเห็นสัญญาณการเอ่ยถึงสิ่งต่าง ๆ ด้วยคำว่า “ผม” แทนที่จะเป็น “เรา” เช่นนี้บ่อย ๆ แล้วละก็ เตรียมทำใจไว้นะคะ หรือคุณจะหาโอกาสปฏิเสธคำชวนให้ “ไปเป็นเพื่อนผม” อย่างนั้นอย่างนี้ ซะเลยก็ไม่เลวค่ะ

นอกจากนี้ ถ้าเวลาเขาอยู่กับคุณ เขาแสดงความสนใจผู้หญิงอื่นบ่อย ๆ หรือ “ขอ” ให้คุณเปลี่ยนแปลงรูปโฉมชนิดไม่ธรรมดาสำหรับคุณ เช่น เปลี่ยนสีผม ทำจมูก ดูดไขมัน ลดเอว เพิ่มอก เจาะสะดือ สักลวดลาย เป็นต้น ก็อาจส่งสัญญาณบ่งบอกว่าคุณน่าจะกำลังเป็นตุ๊กตาของเล่น เพราะฉะนั้น เปิดโอกาสให้กับคนอื่นที่จะรักโดยที่คุณเป็นตัวคุณเองดีกว่าค่ะ

ผ่านมาสองหัวข้อ จะเห็นแล้วว่าสัญญาณต่าง ๆ นั้นอาจเป็นสิ่งที่สังเกตเห็นได้ไม่ยาก ไม่ต้องให้ใครมาบอกก็ได้ แต่บางครั้ง เราไม่อยากรับรู้ เรามัวไปเชื่อว่า “เรื่องของหัวใจ คิดมากไปจะไม่โรแมนติก”แต่คุณผู้อ่านคะ การดำเนินชีวิตไปตามอำเภอใจอย่างไร้เหตุผล มักให้ความสุขระยะสั้น แต่นำไปสู่ทุกข์มหันต์ในระยะยาว เรามาเป็นคนหูตาสว่างกันดีกว่าค่ะ

คุณผู้หญิงคะ สัญญาณอันตรายที่สังเกตไม่ยากว่าเขาไม่หวังแต่งประการต่อมาคือ หากคุณคบหาคู่รักของคุณมาเป็นเวลาพอสมควรแล้ว เขายังไม่เคยแนะนำให้คุณรู้จักญาติสนิทมิตรสหายของเขาเลย มีอาการอ้ำอึ้งบ่ายเบี่ยง หรือเปลี่ยนหัวข้อสนทนาเมื่อคุณถามถึงเพื่อนฝูง พ่อแม่พี่น้องของเขา หรือเขาอาจจะเล่าให้ฟัง แต่ไม่เคยชวนคุณไปทำความรู้จักเลย น่าสังเกตนะคะ

นอกจากนี้ สัญญาณที่น่าคิดอีกประการหนึ่งคือ คุณมักสงสัยเสมอว่า สุดสัปดาห์นี้ หรือวันหยุดนักขัตฤกษ์นี้ เขาและคุณจะมีรายการไปไหนทำอะไรด้วยกันหรือไม่ และคุณต้องเป็นฝ่ายคอยให้เขาติดต่อมา คุณตกอยู่ในความกำกวมนี้บ่อย ๆ หรือเขามักนัดคุณอย่างกะทันหัน กระชั้นชิด ติดต่อคุณในนาทีสุดท้าย และคุณต้องหลอกตัวเองบ่อย ๆ ว่า “เขางานยุ่ง” “เขาเรียนหนัก” “เขาญาติเยอะ” “เขาแคร์เพื่อน” หรือแม้กระทั่ง “เขาขี้ลืม” ลักษณะนี้เป็นไปได้ไหมคะว่า เขาไม่ได้จัดให้คุณมาก่อน หรือไม่ได้จัดให้คุณมีความสำคัญในลำดับต้น ๆ ในชีวิตของเขา

คุณผู้หญิงคะ ในความสัมพันธ์เมื่อคุณและคู่รักคบหากันมานานพอสมควรแล้ว หากทุกครั้งที่คุยโทรศัพท์กัน เขาจบท้ายด้วยประโยค “วันหลังผมจะโทร.มาใหม่นะ” หรือ “แล้วผมจะโทร.มาคุยนะ” เป็นปกติวิสัยเช่นนี้แล้ว ก็มักส่งสัญญาณว่าเขาคงปล่อยให้คุณคอยเคว้งคว้างไปเรื่อย ๆ เขาคงไม่หวังจะแต่งกับคุณ หรือเขาอาจจะไม่ใช่ผู้ชายประเภทที่หวังจะแต่งกับใครทั้งนั้น

เราได้ทราบกันแล้วถึงสัญญาณหรือพฤติกรรมของชายคู่รัก ที่ทำให้คิดได้ว่าถ้าคบกันต่อไปน่าจะเป็นการสิ้นเปลืองเวลาและตัวเราไปเปล่า ๆ เพราะเขาคงไม่หวังแต่งกับเรา และอาจจะไม่ยอมแต่งกับใครทั้งนั้น ผู้ชายประเภทนี้เป็นอย่างไรบ้าง เราจะดู และจำแนกว่าแตกต่างจากผู้ที่รู้จักรอคอย ต้องการดูใจกันให้รอบคอบได้หรือไม่

ลักษณะทั่ว ๆ ไปของผู้ไม่มีวันรักจริง อาจสรุปได้เป็นประเภทต่าง ๆ ดังต่อไปนี้

ประเภทแรก ผู้ชายชอบพิชิต เขาสนใจการเอาชนะใจสาว ๆ ไปเรื่อย ๆ เท่านั้น การอยู่กับผู้หญิงคนเดียวคนเดิมจะน่าเบื่อสำหรับเขา เขาจะใช้กลเม็ดเด็ดพราย เทคนิควิธี ต่าง ๆ นานา เพื่อพยายามให้คุณใจอ่อนแล้วยอมเขา แต่ขณะอยู่ด้วยกันคุณจะรู้สึกเหมือนเขาไม่ได้อยู่กับคุณ และไม่นานเขาก็จะไล่ล่าหาเป้าหมายใหม่ ๆ ต่อไป นอกจากนี้คุณอาจจะพบว่า เขาหว่านเสน่ห์ให้กับสาว ๆ หลาย ๆ คนในเวลาเดียวกันด้วย

ประเภทที่สอง ผู้ชายหลงตัวเอง เขาพูดเกี่ยวกับตัวเองตลอดเวลา แค่คุณทนฟังเขา คุณก็เป็นคู่สนทนาที่ดีในสายตาเขาแล้ว เขาไม่สนใจที่จะรู้จักคุณอย่างจริงจัง เขามองว่าตัวเองสำคัญมาก คุณจะพบว่าเขาเดินนำหน้าคุณอยู่สองสามก้าวเสมอ เขาจะพาคุณไปในที่ ๆ จะมีคนพบเห็นเขาหรือเขาจะได้พบปะคนมาก ๆ เขามักสั่งอาหารและเครื่องดื่มโดยไม่ถามความเห็นของคุณ เขาห่วงใยดูแลตัวเองเป็นอย่างดี พิถีพิถันในการเลือกเสื้อผ้าอาภรณ์ เขามักจะหวังแต่ง แต่เป็นแต่งเนื้อแต่งตัว แต่งผมแต่งเล็บ แต่ไม่ได้แต่งกับคุณค่ะ

ประเภทที่สาม ผู้ชายทุ่มเท เขาทุ่มเทให้กับงาน ชีวิตเขามีกำหนดการ ระบบระเบียบลงตัว ไม่มีที่ว่างสำหรับคุณหรือใคร ๆ เขามีเป้าหมายที่สูงส่ง และตั้งมาตรฐานไว้สูงลิบ เขามีความสุขแล้วที่จะอยู่กับงาน เขามักจะบอกผู้อื่นว่าเขาต้องการพบคนที่ถูกใจแต่ไม่มีเวลา และเขาก็ไม่มีโอกาสสร้างความสัมพันธ์ใกล้ชิดสนิทสนมกับใครจริง ๆ เขาอาจสนใจผู้ที่จะสามารถมาดูแลคอยอำนวยความสะดวกให้กับชีวิตเขา แต่เขาก็จะรักและ “แต่งกับงาน” ของเขาต่อไป

ประเภทที่สี่ ผู้ชายอีกประเภทหนึ่งที่ไม่หวังแต่ง คือ ผู้ที่ติดสิ่งต่าง ๆ ค่ะ คุณผู้หญิงคะ ถ้าคู่รักของคุณ “ติดเหล้า” “ติดยา” “ติดพนัน” “ติดเกม” อนาคตเขาคงจะไม่ติดใจหวังแต่งกับคุณ มีแต่โอกาสจะติดคุกติดตะรางค่ะ เขาตกเป็นทาสของสิ่งที่เขาติด ยากที่คุณจะได้เข้าไปอยู่ในหัวใจเขา กรณีนี้รวมถึง “ติดแม่” ด้วยนะคะ

ประเภทที่ห้า ผู้ชายช้ำ ผู้ชายช้ำคือผู้ชายที่เลิกกับภรรยาหรือคู่รักเก่าแล้ว หรือหลอกคุณว่าเลิกแล้ว หรือยืนยันกับคุณว่ากำลังจะเลิก ในกรณีที่เขายังไม่ได้หย่าร้างอย่างเป็นทางการ แม้จะแยกกันอยู่มาเป็นเวลานานแล้ว คุณก็ไม่เห็นเขาริเริ่มดำเนินการตามกฎหมายแต่อย่างใด เขาพูดถึงคนรักและความรักในอดีตให้คุณฟังบ่อยมาก อาจจะเป็นเรื่องเดียวที่เขาพูดถึงด้วยซ้ำ คุณอดไม่ได้ที่จะรู้สึกว่าเขายัง “ตัดไม่ขาด” และอาจกลับไปคืนดีกันใหม่ได้ทุกเมื่อ เขาพร่ำพรรณนาว่าเขาไม่ได้เป็นฝ่ายผิด เขาน่าสงสาร เขาต้องการคนที่จะเข้าใจเขา รู้ใจเขา เห็นอกเห็นใจเขา แต่เขายังไม่พร้อมที่จะ “แต่งใหม่” เขาขอให้คุณรอจนกว่าทุกอย่างจะเรียบร้อย และ…ทุกอย่างก็ไม่เคยเรียบร้อย หรือระหว่างความพยายามเยียวยาแผลหัวใจให้กับคู่รักประเภทชายช้ำของคุณ ไม่ช้าไม่นานต่อมา คุณอาจจะเริ่มพบว่าเขามีพฤติกรรมแปลก ๆ ถี่ขึ้น ๆ เช่น ผิดเวลา ขอยกเลิกนัด หรือหายหน้าหายตาไปเป็นช่วงนาน ๆ เมื่อคุณพยายามซักไซ้ไล่เรียง เขากลับขอให้คุณระบุว่า คุณต้องการพบเขาเดือนละกี่ครั้ง วันอะไรบ้าง ตราบใดที่คุณไม่เรียกร้อง “เกินเหตุ” เขาก็จะยังคงไปมาหาสู่ แต่ขออย่ามาพูดเรื่อง “แต่ง ไม่แต่ง เลิก ไม่เลิก” ให้เขาได้ยิน ก็เขาไม่หวังแต่งซ้ำแต่งซ้อนจริง ๆ นี่คะ

ผู้ชายที่น่าคบหาใกล้ชิดสนิทสนมมีลักษณะอย่างไร?

ผู้ชายที่รักจริงหวังแต่ง จะมองว่าคุณเป็นส่วนที่เติมเต็มให้กับชีวิตเขา ทำให้เขารู้สึกครบถ้วน รู้สึกสมบูรณ์ขึ้น เขาจะเล่าความในใจลึก ๆ ของเขาให้คุณฟัง คุณจะเป็นผู้รับรู้ความหวัง ความฝัน และความกลัวของเขา และเขาจะมีคุณอยู่ในแผนชีวิตของเขาอย่างอัตโนมัติ คุณไม่ต้องกังวลสงสัยอีกต่อไปว่า สุดสัปดาห์นี้ วันหยุดนักขัตฤกษ์นี้ จะมีแผนการอะไรกับเขาหรือไม่ คุณจะไม่ต้องเฝ้าคอยว่าเมื่อใดโทรศัพท์จะดัง เพราะคุณจะรู้ และคุณมีความมั่นใจที่เกิดจากความรู้สึกดี ๆ ในน้ำเสียงของเขาเมื่อคุณเป็นฝ่ายโทรไป

ผู้ชายที่รักจริงหวังแต่ง เขาจะแนะนำคุณกับครอบครัว ญาติสนิทมิตรสหายของเขา สังคมก็นับเขาและคุณว่าเป็นคู่กัน คุณได้รับเชิญไปงานต่าง ๆ ของทางบ้านเขา คุณรู้สึกมั่นคงในการเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตเขา

ผู้ชายที่รักจริงหวังแต่ง จะปฏิบัติต่อคุณอย่างอบอุ่น ทั้งต่อหน้าและลับหลังผู้อื่น เขาไม่กลัวที่จะแสดงความรู้สึกที่เขามีต่อคุณ เขาพาคุณเข้าไปหาคนรู้จักที่บังเอิญพบกันในสถานที่ต่าง ๆ เขาให้เกียรติคุณ และแนะนำคุณอย่างถูกต้องเหมาะสมด้วยน้ำเสียงชัดถ้อยชัดคำ คุณและเขาสนับสนุนประคับประคองซึ่งกันและกัน เขาจะอยู่เคียงข้างคุณ ร่วมทั้งทุกข์และสุข ไม่เป็นนินจาเดี๋ยวผลุบเดี๋ยวโผล่

ท้ายที่สุด หากทั้งคุณและคู่รักกำลังอยู่ในจังหวะของชีวิตที่เหมาะเจาะ พร้อมที่จะ “ออกเรือน” โอกาสที่รักแท้จะลงเอย สมหวัง ได้ “แต่งกัน” ก็สูงขึ้นค่ะ

บทความจากสารคดีทางวิทยุรายการจิตวิทยาเพื่อคุณ – วิทยุจุฬาฯ FM 101.5 MHz

โดย อาจารย์จรุงกุล บูรพวงศ์

คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย